gedichten

gedichten: 10 praktische tips & nuttige informatie

Vrijheid blijheid

Een dichter of poëet heeft alle vrijheid zijn gedicht zo te maken als hij zelf wil. Een gedicht hoeft niet te rijmen. Dichten is gevoelens op papier zetten. Een dichter kan zijn woorden zelf kiezen en kan zelfs nieuwe woorden verzinnen. Men heeft het dan ook niet voor niets over ‘dichterlijke vrijheid’.

Ondanks de vrijheid die iedere poëet zichzelf kan permitteren, zijn ook gedichten niet gevrijwaard van regels. Een gedicht kan uit bepaalde dichtvormen bestaan, zoals het sonnet, limerick, kwatrijn en dergelijke. Deze dichtvormen bestaan uit een bepaald schema. In tip 2 lees je alles over dichtvormen.  Gedichten zijn gedachten die de bedenker op papier wil zetten. Wil de dichter alleen zijn gevoel kwijt, dan is hij in feite niet aan regels gebonden. Als de dichter over een gebeurtenis of persoon wil dichten, dan zal hij bij voorkeur kiezen voor een dichtvorm. Het gedicht moet lekker ‘lopenÂ’. De rijm en de regels van de dichtvorm (zoals metrum) worden dan belangrijker.

Wie gedichten wil schrijven, begint met het verwoorden van zijn of haar gevoel. Neem in eerste instantie de vrijheid om het gevoel kwijt te kunnen op papier. Het hoeft niet te rijmen, maar laat het de lezer ‘raken’. Al hoeft dat laatste zelfs ook niet. Een gedicht dat ontstaat uit gevoel gaat in feite om de emoties van de dichter en staat min of meer los van wat de lezer ervan vindt. Zoek je richtlijnen om het gedicht in een vorm te gieten? Dan kun je de volgende tips gebruiken.

Als het moet rijmen

Een rijm is een geschreven regel waarin klanken worden herhaald. Vaak is dat aan het einde van de regel, zoals bij een eindrijm. Je kunt echter ook kiezen voor een beginrijm of een andere plek in de regels. Wanneer je het gedicht laat rijmen, kan dat het gedicht een zekere structuur geven. Het is helemaal niet eenvoudig om een gedicht mooi te laten rijmen. Als het gedicht niet mooi rijmt of als de nadruk teveel op het rijmen is gelegd, kan het zelfs heel erg storend werken. Je woorden kiezen, alleen omdat het woord moet rijmen, wordt ook wel ‘dwangmatig rijmen’ genoemd.

Je kunt een gedicht op verschillende manieren laten rijmen:

Beginrijm (alliteratie)

Bij een beginrijm, ook wel alliteratie genoemd, kies je voor dezelfde medeklinker bij dicht bij elkaar staande beklemtoonde lettergrepen.
Voorbeeld:
- Zeg, zanik toch niet zo
- Het leven laat me beven

Halfrijm (klinkerrijm of assonantie)

In een halfrijm, ook wel klinkerrijm of assonantie genoemd, rijmen alleen de klinkers.
Voorbeeld:
- Is het de liefde die ontwaakt, of
zijn het mijn grieven die, gestaagd,
vragen om mijn lijden te dragen

Volrijm

Bij een volrijm eindigen de woorden hetzelfde (inclusief de laatste beklemtoonde klinker).
Voorbeeld:
mokken – dokken
huilen – ruilen
weg – pech

Rijk rijm (rime riche)

Het rijk rijm heeft de zelfde rijmende klanken.
Voorbeeld:
vies – fiche
hart - hard

en ook:
wat jij bent
is wat ik wil
wat jij wilt
wil ik voor je zijn
(uit: ‘Verlangen’, van de Woordensmid)

Eindrijm

Een eindrijm kun je indelen naar gelang het aantal rijmende lettergrepen.
Voorbeelden:
Staand rijm (de laatste beklemtoonde letterreep rijmt):
gaan – banaan
kado - zo

Slepend rijm

(de beklemtoonde rijmende lettergreep wordt gevolgd door een onbeklemtoonde lettergreep):
slepen – benepen
weten – vergeten

Glijdend rijm

(de beklemtoonde lettergreep wordt gevolgd door twee onbeklemtoonde lettergrepen)
behandelen- wandelen
vervelen – bestelen

Cursus volgen

Je kunt je talenten op het gebied van poëzie verder ontwikkelen met diverse cursussen, workshops of studies.

Via de LOI kun je door middel van een thuisstudie in zeven maanden kennismaken met alle basisvaardigheden die bij het dichten horen. Je leert hoe je een gedichtenbundel kunt samenstellen en je raakt bedreven in het beoordelen en analyseren van je eigen werk en dat van anderen.
In plaats van lange studies kun je ook kiezen voor workshops om in het dichterstalent in jezelf te ontdekken. Er worden verschillende cursussen aangeboden via het internet. Een workshop kan je kijk op poëzie verfrissen en je kunt er (nieuwe) inspiratie opdoen. Je kunt ook lezingen van andere dichters bezoeken om ideeën op te doen.

Het internet is een plaats waar op verschillende websites dichters of mensen met gevoel voor poëzie samen komen. Je kunt websites van verschillende dichters opzoeken en uit het getoonde werk inspiratie opdoen of je kunt zelf werk op internet zetten. Vaak bieden sites de mogelijkheid om je eigen gedichten te plaatsen. Bezoekers worden daarbij soms in de gelegenheid gesteld om een reactie op de gedichten achter te laten. Op die manier kun je aan de hand van geleverde kritiek aan je stijl en dichtvorm werken.

Dichthulp via internet

Het internet is een prima middel om je hobby als dichter te optimaliseren. Je kunt er terecht voor inspiratie door verschillende websites op het gebied van dichten te bekijken. Er zijn veel websites waar je (door je al dan niet aan te melden) poëzie van andere dichters kunt bekijken. Bij veel websites krijg je zelf ook gelegenheid om jouw werk te plaatsen.

Via het internet kun je diverse ‘technische’ hulpmiddelen vinden voor het schrijven van je gedicht. Zo kun je verschillende pagina’s raadplegen voor rijmwoorden of synoniemen.

Verschillende websites zijn gericht op het geven van tips voor het schrijven van gedichten. Deze tips zijn algemeen, maar er zijn websites die bijvoorbeeld gedetailleerd ingaan op het thema liefdesgedicht, kindergedicht of sinterklaasgedicht (zie ook tip 10).
Via het internet kun je een selectie maken van je mooiste gedichten en deze bundelen in een gedichtenbundel die je in eigen beheer kunt uitgeven.

Dichtvormen

Gedichten kunnen worden onderverdeeld in strofen. Dat zijn één of meer regels die gescheiden worden door een witregel. Deze strofen kunnen worden onderverdeeld in regels. Ze worden als volgt benoemd:

Distichon : twee regels
Terzine of terzet: drie regels
Kwatrijn: vier regels
Kwintijn of quintet: vijf regels
Sextet: zes regels
Septet: zeven regels
Octaaf: acht regels

Je kunt ook het hele gedicht onderverdelen aan de hand van de versregels en het soort gedicht:

Volksballade

Dit is een lang gedicht, opgebouwd uit versregels waarin op eenvoudige wijze een romantisch verhaal wordt verteld.

Rondeel

Een gedicht van acht, twaalf of dertien regels. Er worden twee rijmklanken gemaakt en één versregel wordt herhaald.

Sonnet

Een sonnet is een gedicht, opgebouwd uit veertien regels met twee strofen van vier (kwatrijn) en twee van drie regels (terzine).

Lofdicht (of ode)

Een lofdicht is een gedicht waarin iemand of iets wordt geprezen. 

Hekeldicht

In een hekeldicht wordt een onderwerp op scherpe wijze (met veel kritiek of cynisme) aan de kaak gesteld.

Klaagzang

Een klaagzang is een gedicht doorspekt met emoties van de dichter.

Puntdicht

Een puntdicht is een kort en grappig gedicht. 

Kwatrijn

Een kwatrijn is een zelfstandig gedicht dat uit vier regels bestaat.

Het vrije vers of vrije gedicht

De poëet houdt zich aan geen enkele regel in zijn gedicht.

Inspiratie opdoen

Gedichten maken gaat met vallen en opstaan. De enige manier om er bedreven in te raken is het veel te doen. Houd een blocnote in je tas of bij de hand en noteer de spontane ingevingen die je krijgt. Je kunt ze dan in een later moment verwoorden tot poëzie.

Het helpt om veel werk van andere dichters te lezen. Ga naar de bibliotheek en lees gedichtenbundels. Vraag jezelf af waarom je bepaalde gedichten mooi vindt of juist helemaal niet. Ga de dichter echter niet proberen te kopiëren. Houd het dichten als een ding wat uit jouw gedachten, gevoelens en manier van uiten ‘geboren’ wordt. Daar schuilt de kracht in: dat het gedicht iets van jezelf is. Om die reden hoeft een gedicht niet aan regels of verwachtingen te voldoen.

Oefen veel met het schrijven van gedichten en laat het anderen lezen. Zet je werk op internet of zoek andere manieren om mensen te benaderen met je werk. Het is goed om je werk buiten je persoonlijke kennissenkring te laten zien. Dan weet je zeker dat er onbevooroordeeld naar je (mogelijke) talent wordt gekeken. Wanneer je kritiek ontvangt, kun je zelf bepalen welke waarde je er aan hecht.

Het metrum

Een metrum (of een versvoet, zoals het ook genoemd wordt) is een term die in de poëzie wordt gebruikt om een bepaald ritme in het gedicht te creëren met een combinatie van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen.

Ieder woord van meet dan één lettergreep bevat beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen. De beklemtoonde lettergreep noemt men een heffing en de onbeklemtoonde lettergreep heet een daling. Heffingen worden aangeduid met een streepje (—) en dalingen met een boogje ().
Het metrum bestaat uit de afwisseling van heffingen en dalingen, waardoor het gedicht aangenaam klinkt. Er bestaan vaste combinaties van heffingen (kracht) en dalingen (afzwakking) . Een dergelijke vaste combinatie heet een ‘versvoet’.

Je kunt gebruik maken van de volgende versvoeten:
Jambe, Trochee, Spondee, Anapest, Dactylus en Amfibrachys.
Versregels met een vast bepaald aantal versvoeten onderscheiden we als volgt:

Alexandrijn

Een Alexandrijn bestaat uit zes versvoeten, waarvan de regels uit jamben bestaan.

Hexameter

Een hexameter is een gedicht, opgebouwd uit zes dezelfde versvoeten.

Pentameter

Een pentameter is een gedicht, opgebouwd uit vijf dezelfde versvoeten.

Tetrameter

Een tetrameter is een gedicht, opgebouwd uit vier dezelfde versvoeten.

Richtlijnen voor dichten

Er bestaan geen formules voor het schrijven van een goed gedicht. Je kunt de regels voor de dichtvorm en het metrum in acht nemen en je kunt het gedicht laten rijmen op de juiste manier. Maar dat hoeft allemaal niet. Smaken verschillen en iedereen zal jouw gedicht op zijn eigen manier bekijken. Mensen vinden een gedicht doorgaans mooi als het hen raakt. Het gedicht heeft bijvoorbeeld iets herkenbaars of het roept een emotie op. Er zijn algemene kenmerken die een gedicht goed maken, zoals de regels hanteren in de vorige tips. Hieronder volgen algemene tips die kunnen helpen bij het maken van een goed gedicht.

Roep emoties op

Gedichten beschrijven vaak een gebeurtenis of persoon. De tekst van het gedicht roept daarbij bepaalde emoties op. Probeer zoveel mogelijk het gevoel bij de lezer te houden en schrijf niet teveel over je eigen emotie. Daarmee blokkeer je de emotie van de lezer. Wanneer je situaties subtiel omschrijft, kan de lezer zich beter inleven. De lezer zal zich sneller in het gedicht herkennen omdat je hem die ruimte geeft. Deze tip is uiteraard niet van toepassing als het je juist gaat om je eigen emotie in het gedicht te uiten.

Rijmen hoeft niet

Het is erg prettig om een goed rijmend gedicht te lezen of voor te dragen. Tegenwoordig hoeft een gedicht echter niet per se te rijmen. Een gedicht dat rijmt, kan minder verassend worden en afbreuk doen aan de inhoud. 

Geen clichés

Sommige woordencombinaties worden wel heel erg veel gebruikt in gedichten. Het betreft bekende beeldspraak, zoals: een zee vol tranen of
bladeren dansen door de wind. Probeer iets nieuws in je gedichten en vermijd deze zogenaamde clichés. 

Maak het gedicht spannend

Een gedicht trekt aandacht als je niet precies zegt wat je bedoelt, zodat de lezer als het ware aanwijzingen krijgt. Zeg niet dat je verliefd bent, maar laat uit je tekst blijken welke gevoelens er zijn. Maak het niet te mysterieus, want uiteindelijk moet het gedicht wel duidelijk om iets gaan en niet uit een reeks vage regels zijn opgezet (tenzij dat nu juist je bedoeling was).

Rijmschema

Om een gedicht gesmeerd te laten lopen, kun je gebruik maken van een rijmschema. Een rijmschema maak je door de rijmende woorden aan het einde van de regel dezelfde letter te geven. Er zijn verschillende schemaÂ’s.

Gepaard rijm:  a a b b c c d d

Voorbeeld:
hiervan maak ik geen geheim
dit is een voorbeeld van een rijm
dat gepaard gaat met aan het einde een rijmend woord
zoals dat in een gepaard rijm nu eenmaal hoort
als je het schema kunt hanteren
zal de lezer het zeker waarderen
want het gedicht leest lekker door
en daar deed je het tenslotte voor

Gekruist rijm: a b a b ( c d c d)

Voorbeeld:
Het is om het even
Ik doe wat ik wil
Het is mijn leven
Is sta negens bij stil
Wat jij er van vindt, vriend
Kan mij niets meer schelen
Je hebt het verdiend
Je zult me niet meer vervelen

Gebroken rijm: de eindwoorden rijmen niet in direct verband.

Voorbeeld:
ik kan niet zijn
wie ik werkelijk ben
ik kan niet eten
wat is mijn voedsel
ik kan niet bereiken
wat mijn doelen ook mogen zijn
ik kan niet leven
mijn eigen leven
maar ik kan houden
van wie ik wil
en met dit gedicht
kan ik zijn
want dit gedicht
kan mijn vrijheid worden
(uit ‘Naamloos’ van de Woordensmid)
Verder  is er nog het omarmend rijm: a b b a ( c d d c) en het slagrijm: a a a b b b.

Sinterklaasgedichten

Het sinterklaasfeest is niet compleet zonder cadeaus. Die cadeaus geef je niet zomaar. Traditioneel worden eerst loten getrokken. Voor degene die op je lot staat, koop je een cadeau. Wie je getrokken hebt, hou je geheim.  De sinterklaasgeschenken horen te worden verpakt in een surprise met een begeleidend gedicht. Op school wordt ook tegenwoordig niet anders verwacht van de scholieren.

Het gedicht moet hardop worden voorgelezen voor de klas. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat in een gedicht op grappige wijze de minpunten van de aangesprokene naar voren moesten komen. Vandaag de dag gaan de gedichten vooral over geliefde of dagelijkse bezigheden van de ontvanger.

Het valt niet mee om een goed gedicht in elkaar te zetten als je daar geen talent voor hebt. Tegenwoordig zijn er veel hulpmiddelen die je kunt gebruiken om een volwaardig sinterklaasgedicht te maken. Een sinterklaasgedicht hoeft geen ingewikkelde vorm te hebben. Je moet het soepel kunnen voorlezen, zonder te struikelen over lange regels of moeilijke woorden. Het is daarom verstandig om het sinterklaasgedicht eenvoudig en simpel te houden.

Omdat het sinterklaasgedicht geen ingewikkelde structuur moeten hebben, is het vrij eenvoudig om via computergestuurde programmaÂ’s een kant-en-klaar gedicht in elkaar te zetten. Er spelen diverse websites op deze behoefte in. Je kunt ook boeken kopen of lenen uit de bibliotheek die je helpen een rijm op maat te maken. Het gedicht kun je maken aan de hand van een thema dat past bij de persoon voor wie het wordt geschreven.

Tips & Reacties

Deel je eigen tip over gedichten

En maak kans op een cadeaubon ter waarde van € 25!